Ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας με ελληνικό χιτώνα

Το πνεύμα της εποχής επηρεάζει πάντα τον τρόπο πρόσληψης της ιστορίας. Βρετανοί αρχαιολόγοι μάλιστα έφθασαν κάποτε στο σημείο να συγκολλήσουν άσχετα μεταξύ τους κομμάτια αγαλμάτων για χάρη της βρετανικής αυτοκρατορίας!
Στο Βρετανικό Μουσείο εγκαινιάστηκε μια εντυπωσιακή έκθεση για τον αυτοκράτορα Αδριανό, που ηγήθηκε της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το πρώτο ήμισυ του 2ου αιώνα μ. Χ., τον ηγεμόνα που ήταν και ποιητής και προστάτης των τεχνών και φιλέλληνας.
Η πιο χαρακτηριστική, η πιο γνωστή παράστασή του είναι ένα μαρμάρινο άγαλμα που βρίσκεται από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα εκεί, στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν φορά ρωμαϊκή τήβεννο, αλλά χιτώνα ελληνικό και έχει μούσι. Ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που εισήγαγε το μούσι, ίσως για να τιμήσει, λένε, τις παρεμφερείς μορφές των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Το άγαλμα ανακάλυψαν το 1861 στα ερείπια του Ναού του Απόλλωνα στην Κυρήνη, στη σημερινή Λιβύη, Βρετανοί αρχαιολόγοι. Και είχαν αποφανθεί ότι δίνει κατά τον πιο τέλειο τρόπο το στίγμα της διακυβέρνησης του Αδριανού, που, να υπενθυμίσουμε, είχε διακόψει την επεκτατική πολιτική του προκατόχου του Τραϊανού και είχε επιδοθεί στη διασφάλιση της ειρήνης και των υπαρχόντων συνόρων, με την κατασκευή, μεταξύ άλλων μακρών, μακροτάτων τειχών.
Τώρα, ενόψει της έκθεσης, οι Βρετανοί αρχαιολόγοι είπαν να «φρεσκάρουν» λιγάκι το άγαλμα και να τοποθετήσουν σε αυτό νέα συνδετικά υλικά. Και τι ανακάλυψαν! Αφαιρώντας τον γύψο της βικτωριανής εποχής κατάλαβαν ότι οι βικτωριανοί συνάδελφοί τους είχαν συγκολλήσει κομμάτια άσχετα μεταξύ τους, που απλά τα είχαν βρει όλα εκεί, στην Κυρήνη. Κόλλησαν δηλαδή την κάρα του Αδριανού σε ένα άσχετο σώμα. Γιατί άραγε; Ήταν ατζαμήδες; Κάθε άλλο. Ήξεραν και με το παραπάνω τι ήθελαν. Ήθελαν μια μορφή που να δίνει το στίγμα της δικής τους εποχής, να παρουσιάζει τον αρχαίο Αδριανό σαν προπάτορα της Pax Britannica του 19ου αιώνα, τον αρχαίο Αδριανό ως φιλειρηνικό εκπολιτιστή, πρόδρομο της βρετανικής αυτοκρατορίας. Οπότε κόλλησαν τα ευρήματα της Κυρήνης όπως ταίριαζε στην πρόθεσή τους, ένα ρωμαϊκό κεφάλι με ένα ελληνικό κορμί με χιτώνα. Αλλά οι νυν συνάδελφοί τους αποκατέστησαν την αλήθεια.
Τέλειωσε άραγε η ιστορία της αθέμιτης οικειοποίησης του κλεινού Αδριανού; Αποκατεστάθη η αντικειμενικότητα; Άγνωστο. Γιατί αν αποδεχθούμε ότι είναι αναπόφευκτο κάθε εποχή να προβάλει το πρόσωπό της στο παρελθόν που μελετά, τότε ποιο είναι το δικό μας πρόσωπο, όταν θέλουμε την αποκατάσταση του παρελθόντος με τους δικούς του όρους κάθε φορά, χωρίς καμιά προβολή από το σήμερα; Γίναμε οι καλύτεροι μελετητές όλων των αιώνων ή δεν έχουμε τίποτα να προβάλουμε στο παρελθόν, δεν έχουμε κανένα αίτημα από αυτό, εκτός από το να μην παρεμβαίνει στα δικά μας; Η απάντηση φαίνεται δύσκολη, πάνω απ’ όλα επειδή βρισκόμαστε ακριβώς βουτηγμένοι μέσα στο σήμερα. Ίσως μας το πουν όσοι μας μελετήσουν σε εκατό, εκατόν πενήντα χρόνια.