Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τη ζωή του: γεννημένος στη Μίλητο, θα πρέπει να ήκμαζε γύρω στα 546 π.Χ. και να πέθανε το 528. Μαθητής και φίλος του Αναξίμανδρου, λέγεται ότι έγραψε ένα βιβλίο σε ιωνική διάλεκτο. Όπως ακριβώς ο Αναξίμανδρος, έτσι κι ο Αναξιμένης αποφαίνεται πως η θεμελιώδης ουσία είναι μία και άπειρη, στην περίπτωση του όμως φαίνεται συγκεκριμένη και δεν είναι άλλη από τον αέρα (13 Α 5). Αν ο κόσμος, καθώς τον αντιλαμβανόταν, είναι ένα ζων σώμα, τότε ο αέρας του είναι εξίσου απαραίτητος, όπως και στον άνθρωπο, για ν’ αναπνέει. «Όπως η δική μας ψυχή, όντας αέρας (ἀήρ), μας συγκρατεί, και όλο τον κόσμο μια πνοή (πνεῦμα) και ένας αέρας περικλείει» (13 Β 2)· υπάρχει λοιπόν, όπως και στουςΠυθαγόρειους, ένας στενός παραλληλισμός μεταξύ μικρόκοσμου και μακρόκοσμου.
Ο Αναξίμανδρος είχε παρατηρήσει, δίχως ωστόσο να εξηγήσει, τις διαδοχικές μεταμορφώσεις των όντων από το ένα σε κάποιο άλλο: ο Αναξιμένης, αντίθετα, μας δίνει ως εξήγηση την αραίωση και την συμπύκνωση, χάρη στις οποίες τα πάντα γεννώνται από τον αέρα. Η αραίωση παράγει τη θερμότητα και τη φωτιά∙ η συμπύκνωση, αντίθετα, το ψύχος, τον άνεμο και τα σύννεφα, το νερό, τη γη και τις πέτρες. Κι εδώ όμως τίθεται το ίδιο ερώτημα: βρισκόμαστε ενώπιον μιας φυσικής εξήγησης ή μήπως ενός βιταλιστικού και οιονεί ρομαντικού οράματος που ερμηνεύει τη ζωή του σύμπαντος με αφετηρία τη ρυθμικότητα συστολών και διαστολών; Φαίνεται τελικά πως ο πλούτος του μηνύματος του Αναξιμένη έγκειται και πάλι στο να μας εγκαταλείπει μπροστά σ’ αυτή την αμφισημία, απεικόνιση της ίδιας μας της συνθήκης.
Ο Αναξιμένης για καιρό θεωρείτο ο κατ’ εξοχήν Ίωνας φιλόσοφος. Τελευταίοι εκπρόσωποι της Ιωνικής Σχολής ήταν ο Ίππων, ο Ιδαίος από την Ιμέρα, για τον οποίο γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα, και κυρίως ο Διογένης, ο Απολλώνιος, που διατήρησε τη θεωρία του Αναξιμένη περί αέρος ως αρχής του παντός, προσθέτοντας, ωστόσο, ότι είναι και συστατικό της ψυχής του σύμπαντος, που είναι κατά συνέπεια συγγενής με την ψυχή ανθρώπων και ζώων.
Jean Brun «ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ»
