Για δώδεκα αιώνες, από το 437 πΧ έως και τον 7ο αιώνα μΧ, υπήρξε το μεγάλο μητροπολιτικό κέντρο της ελληνικής αρχαιότητας στη Βόρεια Ελλάδα.
Η πρωτοκαθεδρία της Αμφίπολης ήταν αδιαμφισβήτητη στον ελληνικό κόσμο, πολύ πριν δημιουργηθούν άλλες μεγάλες πόλεις στη Μακεδονία. Σήμερα, υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλύψει κανείς, επισκεπτόμενος αυτήν την αρχαία «μητρόπολη» και τη σύγχρονη εκδοχή της.
Στρατηγική θέση
Η Αμφίπολη, χτισμένη σε περίοπτη θέση κοντά στη θάλασσα και στις εκβολές του Στρυμόνα, στις παρυφές του δυτικού Παγγαίου, για μια πολύ μεγάλη περίοδο στην αρχαιότητα υπήρξε νευραλγικός ναυτικός κόμβος, λιμάνι και εμπορικός σταθμός, με στρατηγική σημασία.
Κατά τους κλασσικούς, μακεδονικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, υπήρξε σημείο διαρκούς αναφοράς, κέντρο σημαντικής οικονομικής, κοινωνικής, εμπορικής, πολιτιστικής ζωής.
Η πρόσφατη ανακάλυψη στο λόφο Καστά είναι ενδεικτική του ειδικού βάρους και της θέσης της Αμφίπολης στον αρχαίο κόσμο, όμως δεν αποτελεί τη μόνη ένδειξη της σπουδαιότητας της.
Ενισχύει και επιβεβαιώνει όσα ήδη είναι γνωστά από τις πηγές, τους μύθους, τις μαρτυρίες, για το βαρύ ιστορικό φορτίο της.
Η ένδοξη πόλη του Φίλιππου Β’ και του Αλέξανδρου
Η σημερινή κωμόπολη, με το πλουσιότατο σε εκθέματα, αρχαιολογικό μουσείο της, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας εκτεταμένης περιοχής με πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή, με ιστορικούς «πρωταγωνιστές» της, τον Θουκυδίδη, τον Άγνωνα, τον Βρασίδα και τον Κλέωνα.
Τους Μακεδόνες Βασιλείς, τον Φίλιππο τον Β’ και τον Μέγα Αλέξανδρο, τη σύζυγο του Ρωξάνη και τον γιό του, τον Κάσσανδρο, μέχρι και την κατάλυση της Μακεδονίας, από τον Περσέα και τον Ρωμαίο Αιμίλιο Παύλο. Και τον Απόστολο Παύλο, που ακολουθώντας την Εγνατία οδό την επισκέφθηκε το 49 ή 50 μΧ, έδρα επισκόπου ως το 692 μ Χ με τη βυζαντινή εποχή να τη διοικούν οι άρχοντες Αλέξιος και Ιωάννης Πριμικίρης και ως τους νεώτερους χρόνους και τη «σκοτεινή» ανάμνηση των μαρτυρικών και κατεστραμμένων χωριών της Κορμίστας και των Κερδυλλίων των θυμάτων της κατοχής και της αντίστασης.
Πλούσιο φυσικό κάλος
Όπως επίσης διαθέτει και ένα πλήθος από φυσικές ομορφιές, το βαθύ φαράγγι του Αγγίτη, το «Φαράγγι του Ορφέα», με τα μονοπάτια πεζοπορίας, τα εκατοντάδες λαξευμένα σκαλιά που οδηγούν στη γέφυρα η οποία ενώνει τις δύο πλευρές του ποταμού, με τους μακρινούς ποδηλατοδρόμους πλάι στο φαράγγι και πρώτο και κύριο, το… απίστευτο σε ομορφιά και γεωλογική αξία, το Σπήλαιο της Αλιστράτης, ηλικίας τριών εκατομμυρίων ετών(!), με τους σπάνιους και πυκνούς, σε όλη τη διαδρομή των χιλίων μέτρων του, σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
Αυτή την Αμφίπολη, την ένδοξη, την ιστορική, την μαρτυρική, την μητρόπολη του αρχαίου κόσμου, την «όαση» του βλέμματος του επισκέπτη, του περιηγητή, που από τα ορεινά της σημεία, από το Παγγαίο, από τα παλιά Κερδύλλια, από το Φαράγγι του Ορφέα, ατενίζει τη «φιδίσια» ροή των δύο ποταμών να διασχίζουν ένα «πέλαγος» πράσινου, φροντισμένες καλλιέργειες και βιότοπους με δενδρώδη και θαμνώδη βλάστηση και με αγριολούλουδα, πριν τα νερά τους σμίξουν με εκείνα της ανοιχτής θάλασσας, θέλησε να αναδείξει η «Ωδή Αμφιπόλεως», που διοργάνωσε το 1ο Τουριστικό Συμπόσιο Δυτικού Παγγαίου, υπό την αιγίδα του υπουργείου Εσωτερικών (Μακεδονίας – Θράκης) και με συνδιοργάνωση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών.
Συμπόσιο «Ωδή Αμφιπόλεως»
«Πρέπει να συγχαρούμε την πρωτοβουλία της “Ωδής Αμφίπολεως”, πιστεύουμε, ότι είναι από τους λίγους τρόπους, ο επισκέπτης να έρχεται σε επαφή με τα μνημεία, να τα αγαπήσει και να τα κάνει κτήμα του» πρόσθεσε η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Σερρών Πηνελόπη Μάλαμα.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος του Συμποσίου Δημήτρης Γαρούφας ανέφερε τους λόγους, για τους οποίους συστάθηκε η πρωτοβουλία, μετά την αποκάλυψη του Τύμβου Καστά.
«Η ανασκαφή απασχόλησε την παγκόσμια επικαιρότητα το 2014 και από την αγωνία μας για την περιοχή αποφασίσαμε να δραστηριοποιηθούμε και διοργανώσαμε αυτό το συμπόσιο, με στόχο την ολιστική και πρότυπη ανάπτυξη της περιοχής. Θέλουμε επισκέπτες που θα που μένουν στην περιοχή για διάστημα ικανό να δουν όλα αυτά που προσφέρει, τα πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα της και τις ομορφιές της» τόνισε ο κ. Γαρούφας και συνέχισε: «Θέλουμε η Αμφίπολη να ξαναγίνει περίβλεπτος, όπως ήταν, ως ένα διεθνές πολιτιστικό κέντρο με εκδηλώσεις υπερεθνικής εμβέλειας, διότι σε δεδομένη χρονική στιγμή εξέφρασε το πνεύμα του Οικουμενικού Ελληνισμού και αυτό το πνεύμα πρέπει να εκφράζει και στο μέλλον ως ένα πρότυπο πολιτιστικό κέντρο».
Από τον Θουκιδίδη στον Απόστολο Παύλο
Ίσως, δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά ήταν, μάλλον, μια πολεμική αποτυχία στην Αμφίπολη, του ναυτικού διοικητή του αθηναϊκού στόλου στη Θάσο, του Θουκιδίδη, που χάρισε στην ανθρωπότητα, τον θεμελιωτή της σύγχρονης ιστορίας και τον πιο λαμπρό αναλυτή στρατηγικής της αρχαιότητας, τα κείμενα του οποίου σήμερα διδάσκονται σε όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τις ακαδημίες στον κόσμο.
«Ο Θουκυδίδης, εξόριστος στην Αμφίπολη – μετά την αναίμακτη εισβολή του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα στην Αμφίπολη, την οποία ως διοικητής του αθηναϊκού στόλου στη Θάσο απέτυχε να αποτρέψει – αφιερώθηκε στην συγγραφή για είκοσι χρόνια, μάλλον αυτή ήταν η αφορμή για να γίνει ιστορικός, χαρίζοντας μας, την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» λέει ο κ. Γαρούφας και συνεχίζει: «Η κατάκτηση από τον Βρασίδα έγινε το 424 πΧ και το 422 πχ ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής, εκατόν πενήντα μόνο ανδρών και απέκρουσε, στην ιστορική Μάχη της Αμφίπολης, τον Κλέωνα και τους Αθηναίους που διεκδίκησαν εκ νέου την πόλη, αν και οι δύο στρατηγοί το πλήρωσαν με τη ζωή τους. «Πρέπει ο πρώτος, να μην είναι πρώτος μόνο στα λόγια, αλλά και στα έργα» είχε πει τότε ο Βρασίδας μπαίνοντας μπροστά από τους πολεμιστές του και στέλνοντας ένα διαχρονικό μήνυμα για τις ευθύνες των αρχόντων».
Οι Αμφιπολίτες, απέφυγαν να μπουν ξανά κάτω από τα «φτερά» της Αθήνας και προτίμησαν μια αυτόνομη πορεία, ενώ ο μόνος που επέτρεψαν να ταφεί εντός των τειχών της, ήταν ο Σπαρτιάτης Βρασίδας.
Μια ασημένια λειψανοθήκη (τεφροδόχος), που φυλάσσεται στο σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης και η οποία βρέθηκε μέσα σε αρχαίο τάφο στα θεμέλια του μουσείου κατά τη φάση της κατασκευής του, έχει όλα τα χαρακτηριστικά που οδηγούν στη «σύνδεση» της, με αυτή την πληροφορία του Θουκιδίδη, για το θάνατο του Βρασίδα και την ταφή του εντός των τειχών της Αμφίπολης.
«Η χρονολόγηση ταιριάζει με αυτόν τον τάφο και ενισχύει αυτή την εκδοχή, που προκύπτει από γραπτή μαρτυρία, μέσα στον τάφο βρέθηκε μια ασημένια λάρνακα, ένα χρυσό στεφάνι και καμένα οστά που ανήκουν σε άντρα… να σημειωθεί ότι τα νεκροταφεία της αρχαίας Αμφίπολης είναι όλα εκτός των τειχών της, έχουν ανασκαφεί μέχρι σήμερα πάνω από 1500 τάφοι διαφόρων τύπων», λέει η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Σερρών, Πηνελόπη Μάλαμα.
Το Γυμνάσιο της Αμφίπολης
Η περιήγηση στο αρχαίο «Γυμνάσιο», το οποίο έχει αποκαλυφθεί στο μεγαλύτερο μέρος του πείθει τον επισκέπτη για την αίγλη που γνώριζε η περιοχή. Είναι το μοναδικό που αποκαλύφθηκε στη Β. Ελλάδα. Χρονολογείται από τον 4ο πΧ αιώνα και λειτούργησε τουλάχιστον ως τον 1ο αιώνα πΧ
Ήταν ένας χώρος προετοιμασίας, εκγύμνασης, όχι αγώνων, των νέων, των εφήβων της εποχής.
Με κανόνες, με νόμους, με υποχρεώσεις, με καθήκοντα, με πειθαρχία, με στόχους, όπως αποδεικνύεται από την πολύτιμη μαρμάρινη στήλη, τον περίφημο «Εφηβαρχικό Νόμο», αποκαλύφτηκε εκεί και δημοσιεύθηκε το 2015 από την αρχαιολόγο, Καλλιόπη Λαζαρίδου και την Αρχαιολογική Εταιρεία που χρηματοδότησε τις ανασκαφές.
Περιείχε οδηγίες προς τους εφήβους αλλά και τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του Εφήβαρχου.
Ταυτόχρονα, όμως ο Εφηβαρχικός Νόμος δίνει πολλά στοιχεία για την τοπογραφία της αρχαίας Αμφίπολης, μας πληροφορεί για την ύπαρξη αρχαίας αγοράς, εργαστηρίων, αρχαίου Θεάτρου.
Ψηλά, βρισκόταν η παλαίστρα με το αίθριο στο κέντρο και γύρω-γύρω δωμάτια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των αθλητών. Πάνω σε ημικύκλια, με λείες πήλινες πλάκες, προπονούνταν οι νεαροί αθλητές στο άθλημα της πάλης, κοντά είναι και ο «ξυστός» δρόμος, πιο πέρα η παραδρομίδα, ο βωμός, οι δεξαμενές και ο κτιστός αγωγός.
Εικάζεται, ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ξυστού δρόμου συνεχίζεται και έξω από τη σημερινή περίφραξη και ήδη έχουν ήδη ολοκληρωθεί οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης του όμορου αγροτεμαχίου, προκειμένου να προχωρήσει η ανασκαφή, όπως μας λέει η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Σερρών, Πηνελόπη Μάλαμα.
Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές η Αμφίπολη διέθετε και Θέατρο, καθώς στοιχεία και ευρήματα από το αρχαίο Γυμνάσιο μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το Θέατρο βρισκόταν πολύ κοντά.
Φέτος αναμένεται να γίνει γεωφυσική έρευνα από την ομάδα του ΑΠΘ και διερευνητικές τομές από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων στη θέση που εικάζεται ότι πρέπει να βρίσκεται θαμμένο.
Ανυπομονησία για το ταφικό συγκρότημα
Για τον τύμβο του λόφου Καστά, η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. «Είναι Μακεδονικού τύπου» λέει η κ. Μάλαμα, και συνεχίζει: «Πρόκειται για το μεγαλύτερο ταφικό συγκρότημα στην Αμφίπολη, με 25 μέτρα μήκος, τρεις χώρους, το αμέσως μεγαλύτερο προηγούμενο στην περιοχή της Αμφίπολης είναι ο Μακεδονικός τάφος Α΄ του οποίου το ολικό μήκος είναι 11,30 μέτρων».
Το μνημείο είναι σκεπασμένο από παντού με πλαστικό κάλυμμα, το ίδιο και ο περίβολός έτσι ώστε να μην είναι εκτεθειμένα στη βροχή και στον ήλιο.
Απαγορεύεται αυστηρά ή είσοδος στον τύμβο, λόγω της εργοταξιακής του κατάστασης και προκειμένου οι μελετητές να κάνουν απερίσπαστοι το έργο τους.
Όλοι, ανυπομονούν, όχι μόνο Έλληνες, αλλά και ξένοι επισκέπτες, πότε ο τύμβος θα γίνει επισκέψιμος. «Ελπίζω να τα ξαναπούμε σε ένα χρόνο.» λέει η κ. Μάλαμα.
Σε όλη τη διάρκεια της ιστορία της, από την ίδρυση της, η Αμφίπολη έπαιζε έναν ιδιαίτερα σημαντικό, κομβικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Οι ανασκαφές στον λόφο του τύμβου Καστά, από το 2012 μέχρι το 2014, από την αρχαιολόγο Αικατερίνη Περιστέρη, ήρθαν να προστεθούν σε εκτεταμένο ανασκαφικό έργο προηγούμενων περιόδων υπό τον αρχαιολόγο Δημήτριο Λαζαρίδη και τους συνεργάτες του, το οποίο απέδωσε πλήθος ευρημάτων και να αναθερμάνουν και το ενδιαφέρον για την Αμφίπολη. Να αναδείξουν με τον πιο λαμπρό τρόπο στα μάτια της σύγχρονης ανθρωπότητας, τους λόγους για τους οποίους, οι έλληνες της αρχαιότητας την επέλεξαν για να αφήσουν πάνω της πολύτιμα στοιχεία της ύπαρξης τους, το βαρύ πολιτιστικό τους ίχνος.
«Η περιοχή της Αμφίπολης κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους. Γύρω στα 650 πΧ χρονολογείται η εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων αποίκων στην περιοχή και στην ανατολική όχθη του ποταμού, στην Ηιόνα, που έγινε αργότερα το λιμάνι της αρχαίας Αμφίπολης. Η Αμφίπολη ιδρύθηκε το 437 πΧ από τους Αθηναίους στη θέση προϋπάρχοντος οικισμού με το όνομα «Εννέα Οδοί» πληροφορεί η κ. Μάλαμα.
Αθηναίοι, Σπαρτιάτες, Μακεδόνες της απέδωσαν ύψιστη σημασία για τη στρατηγική της θέση, αγωνίστηκαν να την θέσουν υπό τον έλεγχο της, τη χρησιμοποίησαν ως λιμάνι, για το μάρμαρο της Θάσου, για τα χρυσά του Παγγαίου, για τα πλούσια εμπορεύματα και ως εφαλτήριο πολεμικών επιχειρήσεων. Από το 357πΧ που την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄ αρχίζει η περίοδος της μεγάλης ακμής της. Από την Αμφίπολη ξεκίνησε η Μακεδονική εφόρμηση προς την Ανατολή γιατί ήταν εδώ η έδρα του Μακεδονικού στόλου.
Στην Αμφίπολη παρέμειναν εξόριστοι για δεκατρία χρόνια η σύζυγος του Μ. Αλέξανδρου, η Ρωξάνη και ο γιος του, ο Αλέξανδρος ο Δ’, μέχρι που, όπως εικάζεται, δολοφονήθηκαν από τον Κάσσανδρο.
Στην Αμφίπολη παίχθηκε η τελευταία πράξη της ιστορίας της αρχαίας Μακεδονίας με την εξορία του τελευταίου βασιλιά της, του Περσέα μετά την ήττα του στην Πύδνα από τον Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο. Χρόνια μετά, στην Αμφίπολη διέμεινε αποδεδειγμένα ο Απόστολος Παύλος, επισκεπτόμενος τους Φιλίππους και μεταφέροντας στους έλληνες το μήνυμα του Χριστιανισμού.
Οι πέντε παλαιοχριστιανικές εκκλησίες στην ακρόπολη της Αμφίπολης, οι πέντε άγιοι προστάτες της περιοχής, μαρτυρούν ακριβώς τη μεγάλη επιρροή του χριστιανισμού στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου.
Την πλούσια ιστορία της μαρτυρούν, οι πάμπολλες αρχαίες επιγραφές, τα μνημεία, τα λαμπρά οικοδομήματα του παρελθόντος, όπως τα αρχαία Τείχη, το Μακρόν Τείχος, μήκους 7.500 μέτρων, με ύψος ως και 7,30 μέτρων σε σημεία του που διασώζονται και το εσωτερικό Τείχος της ακρόπολης, μήκους 2.200 μέτρων, που περιβάλλει τις πέντε παλαιοχριστιανικές βασιλικές.
Φτιάχτηκαν, προσθετικά, σε διάφορες περιόδους από την κλασσική και τη μακεδονική εποχή και αργότερα.
Υπήρχαν έξι Πύλες της πόλης, η πρώτη διασωζόμενη Ξύλινη Γέφυρα, το Γυμνάσιο που αποκαλύφθηκε, το Θέατρο που ακόμη κρατά κρυμμένα μέσα στη γη τα μυστικά του, ο περίφημος Λέων της Αμφίπολης, επιβλητικός πάνω στο σημερινό βάθρο του – έστω κι εάν μετά τις πρόσφατες ανασκαφές εικάζεται ότι κατά την αρχαιότητα «κατόπτευε» την περιοχή από άλλη θέση- το μεγαλειώδες ταφικό συγκρότημα του λόφου Καστά με τον μεγαλειώδη περίβολο από πωρόλιθο και λευκό μάρμαρο, τις Σφίγγες στην Πύλη, τις Καρυάτιδες, τα ψηφιδωτά με τις εκλεπτυσμένες παραστάσεις και ακόμη όσα άλλα κρατούν μυστικά επτασφράγιστα, παγιδευμένα στη σκόνη του χρόνου και προσκαλούν τις επόμενες γενιές να τα ανακαλύψουν.
Όμως, εντυπωσιακά είναι και άλλα νεώτερα ίχνη πολιτισμού, οι πέντε παλαιοχριστιανικές εκκλησίες στην ακρόπολη της, οι παραδοσιακοί οικισμοί, το εκθαμβωτικό σε ομορφιά Σπήλαιο Αλιστράτης.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
