Τα Σταυροφορικά Βασίλεια, γνωστά και ως Ουτρεμέρ (από το γαλλικό “Outremer” που σημαίνει “υπερπόντιες κτήσεις“), ήταν ηγεμονίες που ιδρύθηκαν από τους Σταυροφόρους κυρίως στη Μέση Ανατολή κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, αλλά και σε άλλες περιοχές όπως τον ελλαδικό χώρο, τη Μικρά Ασία και τη Βαλτική.
Αποτελούν ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία των Σταυροφοριών, καθώς σηματοδότησαν την προσπάθεια των Δυτικών να εδραιώσουν την παρουσία τους στους Αγίους Τόπους και πέραν αυτών.
Δημιουργία των Σταυροφορικών Βασιλείων
Η δημιουργία των Σταυροφορικών Βασιλείων συνδέεται άμεσα με την Α΄ Σταυροφορία (1096-1099). Μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 1099, οι Σταυροφόροι δεν επέστρεψαν όλοι στην Ευρώπη, αλλά αποφάσισαν να ιδρύσουν κράτη στις κατακτημένες περιοχές, προκειμένου να διασφαλίσουν τον έλεγχο των Αγίων Τόπων και να προστατέψουν τους προσκυνητές. Αυτά τα κράτη ήταν φεουδαρχικού χαρακτήρα, οργανωμένα με βάση τα δυτικά πρότυπα της εποχής.
Τα σημαντικότερα Σταυροφορικά Κράτη στη Μέση Ανατολή
Μετά την Α΄ Σταυροφορία, ιδρύθηκαν τα εξής βασικά Σταυροφορικά κράτη στη Μέση Ανατολή:
* Βασίλειο της Ιερουσαλήμ: Ήταν το σημαντικότερο και κεντρικότερο από όλα τα Σταυροφορικά κράτη, ιδρύθηκε το 1099. Η πτώση του το 1291 (με την άλωση της Άκρας) σηματοδότησε το τέλος της Σταυροφορικής παρουσίας στους Αγίους Τόπους.
* Πριγκιπάτο της Αντιόχειας: Ιδρύθηκε το 1098 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αμυντική γραμμή έναντι των μουσουλμανικών δυνάμεων.
* Κομητεία της Έδεσσας: Ιδρύθηκε το 1098 και ήταν το πρώτο Σταυροφορικό κράτος που έπεσε, το 1144, γεγονός που οδήγησε στη Β΄ Σταυροφορία.
* Κομητεία της Τρίπολης: Ιδρύθηκε το 1104 και διατηρήθηκε μέχρι το 1289.
Εκτός από αυτά, υπήρξε και το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας, το οποίο προϋπήρχε των Σταυροφόρων, αλλά αναγνωρίστηκε ως Βασίλειο από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ και αργότερα διοικήθηκε και από Σταυροφόρους.
Σταυροφορικά Κράτη στον Ελλαδικό Χώρο (Φραγκοκρατία)
Η Δ΄ Σταυροφορία (1202-1204), η οποία κατέληξε στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης, οδήγησε στην ίδρυση πολυάριθμων Σταυροφορικών κρατών στον ελλαδικό χώρο, γνωστά και ως περίοδος της Φραγκοκρατίας.
Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται:
* Λατινική Αυτοκρατορία: Ιδρύθηκε το 1204 στην Κωνσταντινούπολη και τερματίστηκε το 1261 με την ανακατάληψη της πόλης από τους Βυζαντινούς.
* Βασίλειο της Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1205 και διατηρήθηκε μέχρι το 1224.
* Πριγκιπάτο της Αχαΐας: Ιδρύθηκε το 1205 στην Πελοπόννησο και ήταν ένα από τα μακροβιότερα Σταυροφορικά κράτη, διατηρώντας σημαντική δύναμη για αιώνες.
* Δουκάτο των Αθηνών: Ιδρύθηκε το 1205 και είχε ως κέντρο την Αθήνα.
* Δουκάτο της Νάξου (ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους): Ιδρύθηκε το 1207 και περιλάμβανε τις Κυκλάδες.
Υπήρξαν επίσης άλλα μικρότερα φεουδαρχικά κράτη, όπως η Μαρκιωνία της Βοδονίτσας, η Κομητεία της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου, και τα Τριτημόρια της Εύβοιας.
Κοινωνία και Πολιτισμός
Η κοινωνία των Σταυροφορικών Βασιλείων ήταν μια σύνθετη μίξη δυτικών και ανατολικών στοιχείων. Οι κυρίαρχες τάξεις ήταν οι Φράγκοι ευγενείς και ιππότες, ενώ ο ντόπιος πληθυσμός (Έλληνες, Σύριοι, Αρμένιοι) διατήρησε σε μεγάλο βαθμό τις θρησκευτικές και πολιτισμικές του παραδόσεις, αν και υπήρχαν διακρίσεις. Αναπτύχθηκε ένα ιδιαίτερο πολιτισμικό κράμα, όπου η δυτική αρχιτεκτονική και οι φεουδαρχικοί θεσμοί συνυπήρχαν με ανατολικές επιρροές.
Σημαντικό ρόλο στα Σταυροφορικά κράτη έπαιξαν και τα Στρατιωτικά Τάγματα, όπως οι Ναΐτες και οι Ιωαννίτες Ιππότες. Αυτά τα τάγματα, που ήταν ταυτόχρονα μοναστικά και στρατιωτικά, είχαν ως κύριο σκοπό την προστασία των προσκυνητών και την υπεράσπιση των Αγίων Τόπων, ενώ αργότερα απέκτησαν και μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη.
Παρακμή και Πτώση
Τα Σταυροφορικά Βασίλεια αντιμετώπιζαν διαρκείς προκλήσεις από τις γύρω μουσουλμανικές δυνάμεις, καθώς και εσωτερικές διαμάχες και ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους.
Η απώλεια της Έδεσσας (1144), η μάχη του Χαττίν (1187) και η απώλεια της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαδίνο, και τέλος η πτώση της Άκρας (1291) σηματοδότησαν το τέλος της Σταυροφορικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή.
Στον ελλαδικό χώρο, η Φραγκοκρατία διήρκεσε περισσότερο, με κάποια κράτη να επιβιώνουν μέχρι τον 15ο ή και 16ο αιώνα, πριν υποκύψουν στην Οθωμανική επέκταση ή ενσωματωθούν σε άλλες δυνάμεις.
Τα Σταυροφορικά Βασίλεια, αν και βραχύβια στην πλειονότητά τους, άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία, επηρεάζοντας τις σχέσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης, καθώς και την εξέλιξη της φεουδαρχίας και του ιπποτισμού.
